مقاله متنی سیستم های پرداخت و پایداری مالی

سیستم های پرداخت و پایداری مالی[۱]

با توجه به نقش اساسی سیستم های پرداخت، خیلی سخت نیست که متوجه شویم که توقف و اختلال در عملیات این سیستم می تواند اثرات جی بر بازارهای مالی که به آنها سرویس می دهد، وارد آورد. بالعکس ممکن است توسعه نامناسب و بد در بازار مالی و یا موسسات اثرات مخرب بر عملیات نظام پرداخت داشته باشد. بنابراین، اگر یک مشکل مالی موجب شود که یک یا دو بانک مستقیماً تحت تاثیر قرار گیرند و نتوانند اعمال خود را در نظام پرداخت انجام دهند، این امر موجب ایجاد اختلال در سیستم پرداخت بین بانکی خواهد شد و در نتیجه ممکن است که سایر بانک ها نیز دچار مشکل شوند. در این حالت اگر بانکی که دچار اشکال شده است به اندازه کافی در سیستم، بزرگ و مهم باشد امکان دارد که سیستم به یک حالت توقف همه جانبه[۲] دچار شود.

بنابراین یک ارتباط دو طرفه بین پایداری بازارهای مالی و بانکی و پایداری سیستم پرداخت وجود دارد. در نتیجه زمامداران بازار مالی و بانکی می بایست یک ارتباط تنگاتنگ با ناظران سیستم پرداخت داشته باشند تا از این اطمینان پیدا کنند که چنانچه در سیستم اختلالی پیش بیاید در همان گام های ابتدایی شناسایی و حل و فصل گردد.

سیستم های پرداخت و کارایی اقتصادی[۳]

در صورتیکه سیستم پرداخت ناکارا و غیرقابل اتکا باشد، ممکن است که به جای اینکه چند روز جهت انتقال پول از بانک پرداخت کننده به بانک دریافت کننده، زمان لازم باشد چند هفته زمان طول بکشد. همچنین ممکن است که مدت زمان انتقال در این سیستم ثابت نباشد (در بعضی مواقع چند روز و در بعضی مواقع چند هفته طول بکشد). اینگونه عدم کارایی تنها موجب ایجاد مشکل و ناراحتی برای استفاده کنندگان نمی شود. بلکه می تواند اثرات بسیار نامطلوبی بر چگونگی کارکرد اقتصاد داشته باشد. اگر پول در سیستم پرداخت متوقف شود، در این صورت جهت استفاده در سایر مقاصد بهره ور قابل استفاده نخواهد بود. سازمان ها و شرکت ها نیز به طور مشابه، نمی توانند برای بودجه خود به صورت کارا و با حداقل هزینه برنامه ریزی کنند.

ماهیت حضور موثر بانک مرکزی در نظام پرداخت

نحوه عمل نظام پرداخت به اهداف اصلی بانک مرکزی که دارای پایداری مالی و پولی می باشد گره خورده است. پس بانک مرکزی چه نقشی در رابطه با سیستم های پرداخت یک کشور می تواند بازی کند تا اینکه از توسعه درست این سیستم ها در جهت اهداف یاد شده اطمینان حاصل نماید؟ در پاسخ به این سوال، می توان ابتدا نقش های مختلفی را که بانک مرکزی در عملیات سیستم های پرداخت بازی می کند را بررسی نمود:

الف) به عنوان استفاده کننده از سیستم پرداخت

بانک مرکزی به هر صورت یک سری از فعالیت های خود را از طریق جابجایی وجوه انجام می دهد.

ب) به عنوان یک عضو سیستم بانک مرکزی ممکن است که پرداخت هایی را به مشتریان خود داشته باشد و یا از آنها دریافت هایی داشته باشد به عنوان مثال دپارتمان های دولتی و یا سایر بانک های مرکزی

ج) به عنوان ارایه دهنده خدمات پرداخت

این خدمات می تواند شامل ارایه تسهیلات حساب های تسویه به بانک های تجاری عضو سیستم باشد و یا ارایه نرم افزار و یا سخت افزارهای مورد نیاز و یا رویه های اجرایی و یا شبکه های ارتباطی جهت سیستم های پرداخت باشد.

د) به عنوان محافظ منافع عمومی

این نقش از سایر نقش ها گسترده تر می باشد و شامل موارد زیر می شود. عمل به عنوان قانونگذار نظام پرداخت، عمل به عنوان نظارت کننده بر اعضای نظام پرداخت (بانکها)، ارایه برنامه برای سیستم های پرداخت، قضاوت و حکمیت در موارد ایجاد شکایت و مدیریت رویه های جبران. بانک مرکزی ممکن است در مواردی مثل ارتقا، ایجاد رقابت و یا ترغیب جهت توسعه استانداردهای فنی نیز نقش ایفا نماید.

ه) به عنوان تضمین کننده انجام روزانه عملیات تسویه

استفاده موثر از وجوه دولتی و عمومی جهت تضمین تعهداتی که بانک های تجاری، در نتیجه فعالیت های روزانه خود در قبال یکدیگر ایجاد می کنند.

تحقیقات در اقتصادهای بازار توسعه یافته مشخص نموده است که در میزان و ماهیت دخالت و درگیری بانک های مرکزی در نظام های پرداخت تنوع زیادی وجود دارد. این تنوع به علت شرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی، قانونی و سیاسی کشورها بوده است. بعضی از بانک های مرکزی خیلی زیاد درگیر ارایه و امور نظام های پرداخت هستند (فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا) بعضی قدرت قانونگذاری خیلی زیادی دارند (آلمان، ایتالیا، سوئیس) و بعضی فعالانه در پرداخت ها با مشتریان درگیر هستند. با وجود اینکه روش های مختلفی در میزان درگیری بانک های مرکزی در سیستم های پرداخت وجود دارد، اما هدف نهایی در تمامی مئارد یکسان است: اطمینان از فراهم بودن همیشگی سیستم هایی که نیازهای استفاده کنندگان را برطرف کند، در عین حال که در حداقل ریسک و هزینه به فعالیت بپردازند.

[۱]. Financial Stability
[۲]. Gridlock
[۳]. Economic Efficiency